Gardana d’onte lei Ròms son pas cochats

« Un matin èron aquí. Lo premier cònsol nos a convocats dins l’urgéncia e avèm degut tot crear sus un desèrt».  Era en octòbre 2012, e en abriu 2013, lei cabanas d’estraças, de tòlas e de pòsts an despareissut, au benefici de Mobil Homes ; e l’aiga coma l’electricitat sont arribadas sus lo plan dau « potz Y » d’una mina qu’a barrat sa pòrta ai minaires en 1993.
 
Jòrgi Felouzis, lo capolier dau Centre d’Accien Sociala de Gardana se rementa pasmens lei començaments tras que malaisats : « èron dins un univèrs de chantier, un potz de mina onte lei descendudas èron un dangier per lei nistons, amé de materiaus au mitan… Lo premier cònsol nos a demandat premier d’evitar tot bidonvila, puei de lei conéisser. Es verai, qu’alòr, sabiam ren de ren a prepaus dei Ròms ».

A l’ora d’ara, a Gardana, lo CCAS a destacat una assistanta sociala especialament per aquò. E despuei pauc de temps, una charta es a la redaccien, per engatjar d’un costat lei doge familhas de Ròms qu’an plantat cavilha dins la ciutat miniera, e la Comuna que leis acuelhe. Premier li demandarà, la comuna, de pas despassar doge familhas, per poder bailejar d’un biais duradís.
 
Marc Durand, de la Liga dei Drechs de l’Òme  (LDH 13) nos aviá avisats : « A Velaurs, aquela Charta es impausada, e jamai lei Ròms an poscut li far entendre sa cultura ». A Gardana au contràri, nos afierma lo director dau CCAS, la charta serà una sintèsi entre lei volontats de la Comuna e un projèct de charta escricha per leis associaciens.
 
Aquelei, despuei lei Restòs dau Còr fins qu’ais Estraçaires d’Emmaüs, passant per la LDH, son venguts s’arrapar a Gardana tre que siguèt coneissut que la Comuna voliá pas demandar que siegon fòrabandits lei Ròms. Es la sola dei Bocas dau Ròse.
 
A l’ora d’ara, per aquelei gents venguts de Romania, qu’an pas lo drech de trabalhar en França, maugrat que son Europencs, es adonc lei Restòs dau Còr que li pòrjon setmaniera, e d’autreis associaciens qu’an provesit leis enfants dau vestit indispensable per anar a l’escòla. 

« Vaquí la condicien màger qu’ai pausat ai capoliers de familhas, quand leis ai recebuts ; que totei leis enfants siegon escolarisats, chatas coma drollets. Aquò se deviá pas negociar ».
 
A l’ora d’ara, tres escòlas essencialament acuelhon lei joinei Ròms : Fontvenelle, dins lo quartier lo mai pròche d’aqueu potz de mina abandonat fòra la ciutat, Prevert e Beausoleil, mai pròchas dau vilatge. Mai degun dins l’escòla Elsa Triolet, onte se fai de provençau despuei dos ans. Una lenga romana amé benlèu mai de passarèlas vèrs lo romanique, seriá pas estat mai interessant ?
 
« Fasiá pas partida de nòstrei preoccupaciens subran, que faliá premier, e dins l’urgéncia, un sistèma de desplaçament entre lo camp e leis escòlas » que nos ditz Raimonda Pasté, dau servici gardanenc d’afaires escolaris. «  Voliam pas crear un sistèma especiau de carris per lo camp de Ròms, onte degun a de veitura ; e pas donar ai Gardanencs lo sentiment que li auriá de mejans especiaus per lei Ròms, qu’auriá pas lo rèsta de la populacien ».

D’entendre Zòrrò (es bèn son nom !), una desenada d’ans, nos dire dins un francés aproximatiu coma es urós d’èstre convidat au sieu per seis amics Raphaël e Djibril, coneissuts de l’escòla, auriam l’enveja d’anar trobar aquelei gents que, tre lo premier jorn en octòbre, escampilhavan de tracts sus lo marcat de Gardana, per denonciar l’arribada d’aquelei « raubaires de polets ». Ara, Zòrrò, quand es pas a l’escòla, li agrada « de s’entraïnar a escriure ».
 
Mai, nos ditz encara Jòrgi Felouzis, « vau mielhs de pas faire d’angelisme ; segur que d’auvaris n’i a  agut : acampam lei vesins d’aqueu potz de mina per examinar lei problèmas, e de raubatges n’i a onte n’i aviá pas fai sièis mes ». La poliça locala es convidada a durbir leis uelhs.
 
Raubar es pas la tòca dau paire de Zòrrò, que parla tras que mau francés. Casqueta profondament tancada sus la tèsta, es clar sus sei volontats : « segur que ieu vòli demorar aquí, en França. En Romania aviáu pas d’ostau de tota mena, e meme de dificultats per faire manjar ma familha. Aquí vòli plantar cavilha e trabalhar, que que siegue lo trabalh ».

Alòr que d’en pertot en França lei Ròms son cochats per lei prefècts, que seis enfants veson mens lo mèstre d’escòla que lo policier, Gardana sembla èstre en avança tant au nivèu uman coma politique.
 
Rogier Meï, lo cònsol despuei 1977 se ditz deja vaccinat. « Fa vint ans, quand la Maison (un ostau de fin de vida per malauts dau Sida e dau cancèr creat per lo metge Jan-Marc La Piana, ndlr), degun n’en voliá dins lo relarg, e tre que siguèt dubert, dejà mon oposicien aviá inondat la vila de tracts ».