La tartuga patisse deis empachas a la biodiversitat

Un còup passadas lei vinhas fau intrar dins lei brugas ròsas, dins un maquís onte lei caminets se véson quasi pas. Un peiròu encombrat de romis atriva la joina frema en unifòrme gris e son collèga, que camínon am’ una mena de walkie-talkie en man.
 
Aqueu sistèma de recèrca ràdio li permete de trobar lo tresaur vidant d’aquélei bauquièras. Sota un tapís d’espinas grisas, la vaquí la tartuga ! La naturalista dau Conservatòri d’Espacis Naturaus de Provença trai la cauquilha verda, jauna e grisa, pas mai larga que sa man. Pegada amé de resina, un pichon carrat emerga, es lo receptor que li siguèt pausat fa dos ans.
 
Pesada, mesurada, sotamessa a tot plen d’operaciens, la tartuga vai ben. Un còup remplit son « bulletin de santat », la polideta es tornada sota sei romis, tant esconduda coma avans sa descubèrta.
 
E vau mièlhs l’ escondre . La tartuga, la sola tartuga de tèrra francesa, se pòu trobar qu’aquí, levat de Corsega, sus quàuquei miliers d’ectaras de la plana dei Mauras, e pas mai. E s’en tròbon pas fòrça.

« Benlèu que son tres per ectara, maugrat que l’espècia aparepas un territòri còntra sei paris » revela Marc Chaylan, dau Centre d’Ecologia Foncionala e Evolutiva (UMR 5175 a Montpelhier). Mena d’estudis demograficas, aqueu zoologista, que li perméton de dire que la tartuga es rara.

« Vaquí l’escomessa. Es lo simbòle de la bèla diversitat de Provença, mai es fragila davant lo monde modèrne » explica Claudi Holyst, lo director de l’Agència Regionala Per l’Environament.

« Aparar la tartuga es aparar son mitan dins una plana onte se créon de rotas qu’afavoríson son escrachament, onte l’urbanisme d’en pertot va destrúger son abitat, onte agricultors e boscatiers trabàlhon d’un biais totjorn mai mecanisat que la rompe totjorn mai » ajusta Frederic Petenian, que baileja lo programa Life a l’Arpe.

« Còntra la tartuga, l’ ignorança dau monde es lo premier auvari» nos dirà encara Claudi Holyst.
 
L’Arpe mena despuèi tres ans un programa europeu, Life nature, que vòu dire L’Instrument Financier pour l’Environnement. 2,7 M€ a mitat pagats per l’Unien Europea, per crear un mitan favorabla a la tartuga.

Fau durbir l’espaci onte tròup d’ombra concentra tótei lei bèstias dins lo maquís esclairat, crear de lònas, que la tartuga a besonh d’aiga, plantar de baranhas entre espacis dubèrts e sarrats…

Li a tota una tièra de mesuras qu’an endralhat lo CEN, l’Estacien d’Observacien dei Tartugas de Gonfaron, lo Soptom, que fa visitar lo famós « vilatge dei tartugas de Gonfaron », o encara lo Conservatòri dau Litorau e l’Ofici de la Cassa.

Mai, nos ditz Simon Goss, foncionari de l’Union Europea, que veniá vèire lo mes passat coma èron utilisats leis €uròs europeus : « es tant important de far conéisser la tartuga coma de l’aparar sus lo terrenc. Li a tant de gents a concertar, coma lei caçaires o lei cònses, e tóteis aquélei toristas que pènson que la tartuga, tant polida, se pòu rebalhar e tornar a son ostau. Aquò fa pasmens un chaple ! ».
 
De flyers e una polida brocadura n’en díson mai sus l’ecologia e lo biais de respectar la tartuga.

E l’Arpe, que presida la conselhièra regionala Annabelle Jaeger   l’a vouguda en francés, anglés, e provençau, dins lei varietats varesas en en grafia mistralenca, am’ una traduccien que l’Arpe a confiat a Alan Barthélemy que corregisse mai que d’un article d’Aquò d’Aquí, e a Jan-Luc Domenge, que son òbra de collectatge es pron coneissuda.

Una bèla garantia d’un provençau just e pròche d’aqueu que parla l’ultima generacien de locutors naturaus.
 
Ja l’Arpe l’aviá fa, en grafia classica, per l’autre programa Life que pertòca Provença, aqueu de la Vipèra d’Orsini a la montanha de Lura.
 
Se per lei naturalistas, aquela brava tartuga se ditz d’Hermann, dau nom d’un de sei descriptors en 1789, lo monde au nòstre l’aurà jamai que nomat « tartuga », o « tortuga », bòrd que de tot biais, èra la soleta.

L’aparament de la tartuga es mai important que d’aparar la sola espècia ; es un biais de relançar lo pastoralisme, que cuèrbe lo mitan. E quand lei fedas li sufíson pas, son d’ases que pàisson, coma au bèu mitan de la resèrva naturala.

Es un argument pereu, per limitar aquéleis ostaus que se bastísson d’en pertot sens politica d’ensèms.
 
Au moment que lei dos tèrç dau programa Life son realisats au pè dau massiu dei Mauras, es ora de faire mai coneissença am’aquela tartuga e seis empachas.
 
D’un pes mejan de dos quilos e mièg, resta esconduda en ibernacien tre la fin de l’automna e quasi fins qu’a l’estiu. Lei joines que creban l’uòu amé lei pluejas de la fin d’estiu son segur lei mai fragiles.

Fèinas, reinards e taissons s’en regàlon. Mai son lei chins que fan lo mai de degalhs. E amé la reconquista dau bòsc, lei singlars,totjorn mai nombrós, devènon perilhós : l’ombra creissenta constrenhe lei tartugas a s’acampar dins lei mémeis endrechs, onte lo singlar s’acostuma a lei destraucar, puèi.
 
Se la tartugueta arriba a subreviure, a onze ans començarà de far d’uòus, puei viurà jusqu’à seissanta ans, se lei trissaires dei boscatiers o lei araires dei tractors la túon pas tròup lèu. 

La negacien de la natura amé la conquista deis ostaus d’en pertot aviá endralhat la perda de la tartuga. E aquélei condiciens explícon qu’ara es la natura constrencha qu’amenaça l’espècia.

Reinat Toscano, professeur certifié d'occitan et d'italien, a bien voulu apporter des suggestions pour harmoniser ce texte en occitan-provençal du moyen Var. On lui doit aussi les ajouts précisant certains points de vocabulaire.