Pivelanta pollucien que deman serà un patrimòni gardanenc

 
N’i a que tròbon de poèsia a la pollucien. L’estudiant païsagista Alexandre Malfait es d’aquela raça d’estètas dei remandadís de l’industria. Lo joine Ubassenc ven de passar un an a « seguir lei piadas dau roge » coma va ditz. Es coma aquò qu’un jorn es arribat a Mange Garri, una vau esconduda entre lei còlas de Gardana e Boc.
 
L’estudi, segur, siguèt menada ben avans l’enquista publica qu’a occupat lo monde a la fin de l’estiu passat. E dins la setmana, la Commissien d’Enquista Publica ven de donar son blanc-seing a Alteo, que conselha au prefèct de laissar la societat perseguir sei polluciens.
 
Dins aquel univèrs, despuei de decenias, Pechiney, Alcan puei Alteo, escàmpon sei residús de baucita roja e d’alumini blanc, au mitan dei pins vèrd prefond. Aquí, l’estudiant s’es cregut au mitan de l’Australia, « pivelat per la poetica dau luec » qu’a dich, fa pauc, dins un seminari sus la pollucien terrèstra d’Alteo, qu'organisava lo laboràtori sestian Òubservatòris Òmes Mitans.
 
L’entrepresa çaganhada per tótei leis ecologistas e àutrei pescaires de la riba de mar per sei remandadís de fangas rojas en mar, es tambèn un polludaire dei tèrras am’aquela reservassa de fangas.

Pasmens, per Alexandre Malfait, « aquel endrech onte la matèria càmbia d’aspècte, segond que venta o plòu, èra pivelant ».

E pas ren que per sei colors. « Aquela poussa roja nos parla de l’istòria de Gardana, que s’es fargada una identitat dins lo roge, au nivèu tant fisic coma politic ».
 
Pas colhon de considerar que l’industria a fach lo biais de pensar la politica dins aquela ciutat de 18 000 abitants, pròcha d’Ais la borgesa, onte la municipalitat siguèt socialista jusqu’en 1977, puei comunista fin qu’ara.
 
Per l’estudiant que s’es interessat a l’avenir dau païsatge locau dins cinquanta ans, es segur : « tot ce qu’es plan serà bastit d’ostaus, tot ce qu’es roge serà escondut dins lei bòscs. »

E per eu seriá pecat, pasmens, de negar l’istòria de la vila, escondent lo roge de Mange Garri.

Aquel endrech pòu segur semblar ren qu’un bordilhet industriau, a defugir segurament ! Pasmens, mai que d’un li fa de bicicleta, e es pas rare de li veire de passejaires. Siguèt un temps onte lei servicis de seguretat de Pechiney devián empachar de fotografes d’i faire pausar de modèls nus…
 
E, fa quauquei temps, 700 escolans, per un concors, devián dessenhar lei païsatges gardanencs. Mai que d’un a gredonat Mange Garri amé sa tiera de linhas electricas e seis depaus de saquets blancs, ‘mé lei lònas de fangas rojas d’après plueja…  Segur que podiá passar per una marca de desgost.
 
E l’èra ben per totei lei dròlles que sei gents venián d’autra part, e que siguèron questionats. Mai aquelei que sa familha èra dau país, e qu’avián totjorn vist quel endrech tau coma es, lo trobàvon en veritat fòrça polit.
 
Per lo joine païsagiste, ges de dobte, faudrà convenir que Mange Garri deu èstre aparat ! Per lei generaciens a venir, lei piadas dei residús devrián faire partida dau patrimòni, coma la glèisa o lei potz de la mina.