Felip Martel. "1539 est une date clé dans la progression de l'Etat absolutiste en France" (photo MN)
Villers-Cotterêts, sas maisons de brica rotja, sos champs de bletaraba. E son ordonança (tèxt legislatiu promulgat per lo Rèi), signaa en 1539 per François 1er. Un document de pas luenh de 200 articles : n'i a un per enebir tot sindicat, d'autres qu'augmentan lo poer de la justicia reiala -au totau, es una estapa importanta de la mesa en plaça de la monarquia absolua.
Mas çò que degun a eissubliat, e qu'es mai estat evocat dins las discussions recentas sus la refòrma de las institucions, es los articles 110 e 111, qu'impausan l'usatge dau francés coma lenga dau domèni public. Brèu, es la promocion definitiva dau francés coma lenga d'Estat. Es aquò que fai l'importància de l'Ordonança per nosautres coma per los laudators de l'Estat unitari e dau francés triomfant. E mai solets los grands enfants poguèsson crèire coma Melenchon que l'emplèc dau francés permetia a totes los justiciables de capir çò que lor disian los jutges...
Fai pron temps que l'Ordonança fai debat vès los istorians. N'i a que dison que lo texte es dirigit contra lo latin, qu'es solet citat explicitament, e pas contra las "lengas regionalas". Car "langage maternel françois" poiria voler dire tota lenga parlaa per los subjectes franceses, e son doncas elos qu' aurian decidat tots solets qu'es en francés qu'escriurian d'aqui einant. Vau assajar aici de mostrar doas causas :
- Non, lo latin es pas solet visat. Lo texte ditz "en langage maternel françois et non autrement": dins lo "non autrement" caup tota la finessa.
- E aqueu "non autrament" visa pas las "lengas regionalas" en generau, mas l'occitan solet, sens o dire.
Mas çò que degun a eissubliat, e qu'es mai estat evocat dins las discussions recentas sus la refòrma de las institucions, es los articles 110 e 111, qu'impausan l'usatge dau francés coma lenga dau domèni public. Brèu, es la promocion definitiva dau francés coma lenga d'Estat. Es aquò que fai l'importància de l'Ordonança per nosautres coma per los laudators de l'Estat unitari e dau francés triomfant. E mai solets los grands enfants poguèsson crèire coma Melenchon que l'emplèc dau francés permetia a totes los justiciables de capir çò que lor disian los jutges...
Fai pron temps que l'Ordonança fai debat vès los istorians. N'i a que dison que lo texte es dirigit contra lo latin, qu'es solet citat explicitament, e pas contra las "lengas regionalas". Car "langage maternel françois" poiria voler dire tota lenga parlaa per los subjectes franceses, e son doncas elos qu' aurian decidat tots solets qu'es en francés qu'escriurian d'aqui einant. Vau assajar aici de mostrar doas causas :
- Non, lo latin es pas solet visat. Lo texte ditz "en langage maternel françois et non autrement": dins lo "non autrement" caup tota la finessa.
- E aqueu "non autrament" visa pas las "lengas regionalas" en generau, mas l'occitan solet, sens o dire.
Una data-clau dins la progression de l'Estat absolutista
Dès avant 1539 les notaires et édiles commencent à abandonner l'occitan pour le français. Il s'agit de plaire au Roi
Se comprend l'estrategia de l'estat monarquic : impausar la lenga dau rei es refortir son poer, en eliminant los mòdis d'expression divergents, lo latin dels clergues coma l'occitan de las provincias mai luenchencas. 1539 o repeto, es una data-clau dins la progression de l'Estat absolutista. E França sègue aqui l'exemple dau vesin/enemic anglés, qu'en 1536 a forabandit -mas explicitament, eu, lo cimraeg dau pais de Gallas per impausar l'anglés coma la lenga unenca.
Çò qu'es benleu mai estonant es de veire que l'ordonança en país d'òc a pas rescontrat de resisténcia, senon passiva per los notaris o escribes qu'en sabent pas lo francés contunhan per quauques ans d'escriure en occitan. Mas d'autres avian ja passat au francés sens esperar 1539, ni aprofechar l'indulgéncia dels textes anteriors.
Desir de mostrar l'obeïssença au Rèi ? Probable. Mas tanben desir de manifestar la distincion dau provinciau que coneis la lenga dau centre, non pas que los manants e autres vilans, elos, la sabon pas. Ont la consciéncia de classa despassa la consciéncia d'apartenéncia locala...Es pas polit, mas es ansin.
E es ansin que se perdon a l'encòp la foncionalitat de la lenga dins l'espaci public, e tanben la tradicion grafica eiretaa de l'Eatge Mean : desenant, los qu'escriurèn en oc, o farèn a la francesa, tant vau dire a l'ombra de la lenga dau Rèi, umblament...
Çò qu'es benleu mai estonant es de veire que l'ordonança en país d'òc a pas rescontrat de resisténcia, senon passiva per los notaris o escribes qu'en sabent pas lo francés contunhan per quauques ans d'escriure en occitan. Mas d'autres avian ja passat au francés sens esperar 1539, ni aprofechar l'indulgéncia dels textes anteriors.
Desir de mostrar l'obeïssença au Rèi ? Probable. Mas tanben desir de manifestar la distincion dau provinciau que coneis la lenga dau centre, non pas que los manants e autres vilans, elos, la sabon pas. Ont la consciéncia de classa despassa la consciéncia d'apartenéncia locala...Es pas polit, mas es ansin.
E es ansin que se perdon a l'encòp la foncionalitat de la lenga dins l'espaci public, e tanben la tradicion grafica eiretaa de l'Eatge Mean : desenant, los qu'escriurèn en oc, o farèn a la francesa, tant vau dire a l'ombra de la lenga dau Rèi, umblament...
Forabandissiá l'occitan sens o dire, coma a fa tanben la Lèi Ferry
Per començar : l'ordonança de Villers-Cotterêts es pas lo promier texte de lèi que parle de la lenga. N'i a agut d'autres en 1490, puèi en 1510, 1532, 1535 ; totes forabandissian ja lo latin (de-badas coma o prova lor repeticion).
Mas au rebós d'aqueu de 1539, reconoissian lo drech a l'emplec a costat dau francés d'una autra lenga, nomenaa explicitament segon los moments "langage vulgaire", o "maternel". Levar dins l'ordonança de 1539 aquelas duberturas per laissar paréisser que lo francés solet manifèsta ben un chambiament radicau d'actitud de cara a las autras lengas.
- Mas quinas "autras lengas" ? Chau ben veire que los textes anteriors concernon pas l'ensems dau Reiaume : son reservats a Lengadòc (1490), als paises de drech escrich -valent a dire per l'essenciau los paises d'òc (1510), o a Provença (1535), tantos paises ont lo solet lengatge "maternel" qu'existe es l'occitan. Ni lo breton, qu'es pas jamai estat utilizat dins l'escrich public, ni los dialectes d'oïl, qu'an surtit d'aquel usatge au mai tard au sègle XV, son concernats.
Brèu, l'ordonança de 1539 n'acaba amb una derogacion que l'espaci occitan n'aprofechava dinqu'aüra, e l'eliminacion de sa lenga de l'usatge public es doncas ben un dels objectius de l'Ordonança. Mas nomena pas la lenga que forabandis, dau meme biais que l'article 14 dau reglament de l'escòla primària de Ferry ditz "le français sera seul en usage à l'école" sens dire çò que serè pas "en usage", e que l'article 2 modifiat parla de la "lenga de la republica" e ren que d'ela.
Circulatz, pas ren de veire. Diabolic, non ?
Mas au rebós d'aqueu de 1539, reconoissian lo drech a l'emplec a costat dau francés d'una autra lenga, nomenaa explicitament segon los moments "langage vulgaire", o "maternel". Levar dins l'ordonança de 1539 aquelas duberturas per laissar paréisser que lo francés solet manifèsta ben un chambiament radicau d'actitud de cara a las autras lengas.
- Mas quinas "autras lengas" ? Chau ben veire que los textes anteriors concernon pas l'ensems dau Reiaume : son reservats a Lengadòc (1490), als paises de drech escrich -valent a dire per l'essenciau los paises d'òc (1510), o a Provença (1535), tantos paises ont lo solet lengatge "maternel" qu'existe es l'occitan. Ni lo breton, qu'es pas jamai estat utilizat dins l'escrich public, ni los dialectes d'oïl, qu'an surtit d'aquel usatge au mai tard au sègle XV, son concernats.
Brèu, l'ordonança de 1539 n'acaba amb una derogacion que l'espaci occitan n'aprofechava dinqu'aüra, e l'eliminacion de sa lenga de l'usatge public es doncas ben un dels objectius de l'Ordonança. Mas nomena pas la lenga que forabandis, dau meme biais que l'article 14 dau reglament de l'escòla primària de Ferry ditz "le français sera seul en usage à l'école" sens dire çò que serè pas "en usage", e que l'article 2 modifiat parla de la "lenga de la republica" e ren que d'ela.
Circulatz, pas ren de veire. Diabolic, non ?
Lire aussi : Leis articles qu’acaban la vida publica de l’occitan