Aquelei que li diguèron « Espingoins » e aquelei que li diguèron « amics »

« A l’ora d’ara se desvariam perqué li a quauquei centenas de refugiats Arabes o Africans que passan lei pertus entre Italia e França, un país de 66 milions d’abitants ! Mai nòstrei rèires ne’n an reçauputs 500 000 en quauquei jorns, l’ivèrn de 1939, alòr qu’èran pas mai de 40 millions. E d’un còp ! »

La Retirada, èra fa tot bèu just quatre-vints ans, nos adusiá de paure monde que venián de viure una guèrra civila fòrça crudèla. Aqueu començament de 1939 lo frònt de l’Ebre un còp enfonsat per lei tropas franquistas amé l’ajuda dei nazis e dei faissistas italians, de folas fugisson. En quauquei jorns un mieg-milion de refugiats passan la frontiera. Lei premiers jorns dòrmon au sòu, se cavan un trauc dins la tèrra, e assajan de pas crebar dau freg amé l’unica cobèrta que leis autoritats francesas an laissat a chascun.

Patrick Claude, lei Espanhòus fugissènts, ne’n a coneissut ai Pireneus quora, joine, trabalhava amé d’unei. « Aviáu vint ans, elei puslèu quaranta e quauque, e me racontavan coma èra atròce. L’espantant èra qu’a seis enfants, ne’n parlavan pas… »

Ara a la retirada, viu au pè de la Montanha de Lura, Patrick Claude, e istorian s’afoga per aquela epòca. En particulier dins seis Aups d’Auta Provença. A Dinha, entre lo 2 e lo 10 de febrier de 1939, arribèron en gara 2300 refugiats. Un reportatge de la pressa locala fa vèire la fola « qu’èra mai o mens la populacion de Forcauquier a l’epòca. Era vist coma una escomessa , mai pas desirada, per lo monde locau, premier leis autoritats que sabián pas tròp coma faire ».

A Sisteron e en d’autrei luecs, adonc lei confian a d’hotels. L’istorian a lei facturas : l’aubergaire se fasiá pagar, e ben pagar, per una sopa clara, un tròç de ventresca e une « poma tota pichona », que ditz un observator de la Prefectura. E aqueu de testimoniar a son patron que fau « li donar d’aliments qu’agradon ais Espanhòus : ceses e faiòus ».

Ren èra previst, bòrd que d’un còp arribèron totei alòr que praticament lei venián de passar la frontiera au Bolon o a Prats de Mollo. Demorèron mai que d’un jorn davant la gara de Dinha, avans que de vèire de carris requisitionats per lei menar dins diferents vilatges. « Lei colonias de vacanças ne’n recebèron, coma a Castel-Bevons, a Ceiresta, Colmars, Lei Mès, La Mota, Sant-Esteve leis Orgas e encara dins plen de luecs » perseguís Patrick Claude.

Despuei un an, l’istorian es en escorreguda de’n pertot en Provença, onte prepausa un diaporama fòrça instructiu. « Una ocasion, a chasque còp, de rescontrar d’enfants dei refugiats, que me mènon de documents, o me dison un tròç, ben personau, d’aquela istòria esmoventa ». Perqué si, a l’ora d’ara, aqueu monde Francés e ben integrat sensa problèma vivon coma totei, sei grands, elei, an viscut un brave racisme.

Fau legir leis articles de L’Eclaireur de Nice en aquelei setmanas de misèria, de desespèr, onte lo monde qu’a tot perdut assaja de se bastir mai fòra de tot ce qu’an coneissut ! « Arriban l’ esct ﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽tsbien mieux la malaurégions occitanes ge, Caland&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&òrna a la boca e la malautia a la pèu » e mai luenh : « La França es un país d’asile, pas un bordilhier ». A Anòt, fòra de totei lei rotas coneissudas, an aubergat de fremas dins l’ostau de la Comuna. Lo dormitòri l’an organisat dins la grand sala, ai fenèstras que donan sus la plaça. E lo jornau de sotalinhar que lei Espanhòlas se desvestisson quora totei pòdon lei mirar : « profiechan de l’ingenuitat dei joines garçons », que publica. D’autrei jornaus recomandan de lei lotjar a au mens 1500 m d’autura, « onte lei micròbes resiston pas tant ». Enfin, un escais-nom li es trobat per de jornaus : leis « espingouins », una mescla dei paraulas « esp » per Espanhòu, e de « pingoïn », benlèu perqué aquelei marchavan en tropa coma lei refugiats.

Mai l’òdi es pas tant partejat. « Li a agut de monde per exclure e de monde per aculhir » nòta Patrick Claude. Leis archius despartamentaus de Dinha gardan de corriers de personas que dison que pòdon recebre de monde. « D’infirmieras se prepausan per exemple au prefèt ». Dei comunas qu’acceptan de recebre de refugiats ? Quatre, e pas mai : Cruis, Peipin, Manòsca e Relhana respondon au prefèt que pòdon e vòlon.

Quauquei mes après au Còrsò de Dinha, a l’estiu, amé de joinas provençalas vestidas en tradicionau, vesèm, sus una fòtò, d’Aragonesas elei tanben dins son vèstit. L’integracion èra en marcha… quand la guèrra mondiala, puei lo regime petainista subrevènon. « Lei refugiats tocavan una indemnitat miserabla de quauquei francs per jorns. Tre l’arribada de Pétain, grand amic de Franco, la suprima, e leis incita a tornar au sieu. Entre aquelei que va faràn, fòrças fusilhats e d’emprisonats per d’ans e d’ans… »

Lèu en 1939 leis òmes siguèron acampats dins de còlas, lei Companhias de Trabalhaires Espanhòus, emplegats a de chantiers d’utilitat publica en mitan ruraus : rotas, bòscs, pònts… O construccions ligadas a la linha Maginot, en Mosèla, onte serà mandada la CTE de la Vau d’Ubaia.