Lei 23 e 24 janvier de 1943 enceuclat per la policia francèsa, lo barri marselhès dau Pòrt Vielh siguèt vuejat de seis abitants. 20 000 siguèron pargats coma de bèstias a Tolon lo temps d’un “criblatge” que s’acabava per la deportacien de 600 òmes per la màger part. Leis autrei tornèron au sieu...destrussit a la dinamita per leis Alemands. Entr’elei de monde puei conegut, coma lo cineaste Pau Carpita.
Quatre d’entre elei an portat planh per crime còntra l’Umanitat, e despuei lo començament de la setmana una unitat especialisada de la Gendarmariá a plantat cavilha a Marselha per entendre lei testimònis. La procedura portada per l’avocat Pascal Luongo, destapa sus una enquista primadièra.
L’operacien dau barri dau Port Vielh esconda de mistèris. Lei terrens èron proprietat d'una banca, e sembla qu'entre lei rasons li auriá la volontat de valorisar una futura operacien immobiliari. Lei deportats siguèron pas totei Jusiéus, mai quasi totei de joineis òmes. Au camp de Sachsenhausen, siguèron en fach utilisats coma man d’òbra, esclaus perqué podián trabalhar per ren, e que per màger part, èron pas Francès de nacionalitat, adonc aparats per degun.
En 1945 fòrça moriguèron quora l’armada russa aprochant, leis Alemands assajèron de lei deportar autre part dins una escorreguda forçada sensa manjar, leis esgotats estent acabats per lei sordats.
La rabalhada dau Pòrt Vielh siguèt una operacien bailèjada per René Bousquet, lo cap de la Policia Francèsa, que siguèt puei assassinat en 1987, avans la dubèrtura de son procès.