This browser does not support the video element.
Renat Fregni, l’autor dei Chemins noirs o de Sous la ville rouge, escrivan de tria de « polars marselhés » a començat per fugir l’escòla, onte lei dròlles se garçan d’eu que portava de besicles. Après un percors pron barròc (que passa per la preson militària e una vida d’asceta a Manòsca) lo vaquí escrivan, mai tanben grand passaire d’escritura… que farà passar l’amor de la lenga escricha - amé l’idèa d’amor tot cort - ai presoniers dei Baumetas, lo centre d’incarceracien de Marselha.
« Es ma maire, la sola qu’a totjorn cresut a mon avenir, qu’es la responsabla d’aquela vida. Pòdi dire qu’amé l’amor de sa maire, siatz ben provesit per amar, dins la vida ». Es lo messatge d’aquel òme que ditz se sentir pròche de Joan Giono, o encara de Joan Genêt : degun d’entre elei aviá fach d’estudis, l’un aviá degut trabalhar lèu que son paire siguèt defuntat, e l’autre siguèt lo rebèlle que sabèm.
Diferent, segur, mai tant barròc coma lo premier, es Felipe Martel, l’istorian que se mescla de cavar dins la vida dau Felibrige per ne’n destriar l’ideologia ; e tanben l’òme que chifra au biais francés de tapar sei lengas regionalas.
Segur qu’am’aqueu, faliá pas nimai esperar un discors plorejaire o identitari. Direm puslèu realista. « Dins l’estat ont se tròba la lenga, me sembla pas que l’imperatiu identitari o l’aspiracion abstracha a « retrobar sas raices » baste per menar a la practicar » qu’a dich, « se l’i a pas lo plaser fisic de l’us dels mòts de la lenga, lo plaser afectiu d’escambiar amb d’autres los mòts de la lenga, car se parla pas jamai solet »
« Es ma maire, la sola qu’a totjorn cresut a mon avenir, qu’es la responsabla d’aquela vida. Pòdi dire qu’amé l’amor de sa maire, siatz ben provesit per amar, dins la vida ». Es lo messatge d’aquel òme que ditz se sentir pròche de Joan Giono, o encara de Joan Genêt : degun d’entre elei aviá fach d’estudis, l’un aviá degut trabalhar lèu que son paire siguèt defuntat, e l’autre siguèt lo rebèlle que sabèm.
Diferent, segur, mai tant barròc coma lo premier, es Felipe Martel, l’istorian que se mescla de cavar dins la vida dau Felibrige per ne’n destriar l’ideologia ; e tanben l’òme que chifra au biais francés de tapar sei lengas regionalas.
Segur qu’am’aqueu, faliá pas nimai esperar un discors plorejaire o identitari. Direm puslèu realista. « Dins l’estat ont se tròba la lenga, me sembla pas que l’imperatiu identitari o l’aspiracion abstracha a « retrobar sas raices » baste per menar a la practicar » qu’a dich, « se l’i a pas lo plaser fisic de l’us dels mòts de la lenga, lo plaser afectiu d’escambiar amb d’autres los mòts de la lenga, car se parla pas jamai solet »
L’espaci occitan, dau locau a l’europenc
Am’un bèl envam a respondut ai questiens de la sala… muma aquela que voliá s’encaminar sus lei rodams dau camin onte Provençaus e Occitans assajan d’anar de cotria ; una questien segur sens objet per lo linguista qu’auriá poscut pereu èstre Felipe Martel.
Au contrari, li agradan mai lei dralhas largas. Mai aquí fau li laissar la paraula. « Contra la perpetuala tentacion dau localisme, en delai de las istòrias pròprias de las divèrsas regions, pausar l’ipotèsi d’un espaci linguistic d’òc vòl dire admetre que dins aquel espaci de lenga e de comunicacion caup quauqua ren mai que la lenga », a desclarat aqueu Parisenc dau breç, qu’a chausit de retrobar lo parlar de la Valèia de sei rèires, aquela de Barciloneta. « E qu’aquò implica de cercar çò que pòt apariar en delai de la lenga las regions de l’oest, de l’est, dau nòrd, entre Aups, Pirenèus, e Atlantic, brèu, aqueu pais que trobam comòde de chamar Occitania, sens ne far lo fantasme d’una nacion una e indivisibla embarraa dins sos confins coma n’i a ja que tròp. Sens eissubliar qu’aquel espaci occitan es pas separable d’espacis mai largs ont tròba sa plaça : França segur – car siam part de l’istòria de França e pas solament coma victimas pietadosas ; mas tanben Euròpa dau sud entre Espanha e Italia, car nos poèm pas cantonar a çò que nos impausan las frontieras de l’Estat francés, ignoraas pron sovent per los faches umans, mentaus, culturaus que fan nòstra cultura e nòstra istòria. Per o dire simplament, siam pas condemnats a l’estrech provinciau, mas avèm lo drech, e benlèu ben lo dever, de pensar larg ».
Tot aquò per apelar « a la construccion, per encuei e deman, d’una cultura provençala, occitana, los dos fin finala, adulta, lucida, audaciosa e creairitz. »
Au contrari, li agradan mai lei dralhas largas. Mai aquí fau li laissar la paraula. « Contra la perpetuala tentacion dau localisme, en delai de las istòrias pròprias de las divèrsas regions, pausar l’ipotèsi d’un espaci linguistic d’òc vòl dire admetre que dins aquel espaci de lenga e de comunicacion caup quauqua ren mai que la lenga », a desclarat aqueu Parisenc dau breç, qu’a chausit de retrobar lo parlar de la Valèia de sei rèires, aquela de Barciloneta. « E qu’aquò implica de cercar çò que pòt apariar en delai de la lenga las regions de l’oest, de l’est, dau nòrd, entre Aups, Pirenèus, e Atlantic, brèu, aqueu pais que trobam comòde de chamar Occitania, sens ne far lo fantasme d’una nacion una e indivisibla embarraa dins sos confins coma n’i a ja que tròp. Sens eissubliar qu’aquel espaci occitan es pas separable d’espacis mai largs ont tròba sa plaça : França segur – car siam part de l’istòria de França e pas solament coma victimas pietadosas ; mas tanben Euròpa dau sud entre Espanha e Italia, car nos poèm pas cantonar a çò que nos impausan las frontieras de l’Estat francés, ignoraas pron sovent per los faches umans, mentaus, culturaus que fan nòstra cultura e nòstra istòria. Per o dire simplament, siam pas condemnats a l’estrech provinciau, mas avèm lo drech, e benlèu ben lo dever, de pensar larg ».
Tot aquò per apelar « a la construccion, per encuei e deman, d’una cultura provençala, occitana, los dos fin finala, adulta, lucida, audaciosa e creairitz. »
René Fregni et Philippe Martel, deux façons de dire le pays (photo MN)
Si l'article est rédigé en provençal maritime, les citations de Felipe Martel sont, elles, en occitan alpin, la variété d'occitan qu'il emploie habituellement.